Балтичките земји (Естонија,Латвија и Литванија)нудат многу поучни историски лекции. Една од нив секако е лекцијата за регионално поврзување, која ги премостува индивидуалните разлики во интерес на општото добро. Ова поврзување со балтичките земји донесе значителен напредок во воспоставувањето и зајакнувањето на демократијата, мирот и регионалната стабилност, кои сите заедно влијаеја на квалитетот на животот на граѓаните. Еден од инструментите на оваа асоцијација беше организацијата наречена Балтичко собрание.
Корените на соработката и првите проекти
Балтичкото собрание е меѓународна организација составена од Естонија, Латвија и Литванија. Реализацијата на оваа идеја започна кон крајот на осумдесеттите, додека Естонија, Летонија и Литванија беа во СССР. Народните движења од Естонија и Латвија и реформистичкото движење од Литванија почнаа да соработуваат заедно со идејата за регионално обединување и независност од Советскиот Сојуз. Паралелно беа поставени долгорочни цели: зајакнување на независноста и суверенитетот на балтичките земји, демилитаризација, создавање на балтичкиот пазар, единство во надворешната политика и трговијата, како и формирање на унифициран балтички информациски систем.
Откако сите три земји стекнаа независност во 1991 година, во следните три години сите станаа членки на Светска банка, ММФ, Европската банка за обнова и развој, Советот на Европа и други меѓународни институции. Во тој период успешно се одвиваше соработката на полето на економскиот, политичкиот, културниот и развојот на слободната трговија. Взаемното усогласување по овие прашања и реформите на претходните системи како наследство на СССР го отворија патот кон Европската унија, во која сите три земји ќе бидат примени во 2004 година.
Важен чекор на тој пат беше соработката со Нордискиот совет во областа на безбедносната политика, културата, образованието, пазарите, земјоделството, енергетиката и инфраструктурата. Меморандумот за соработка меѓу Балтичкото Собрание и Парламентот на Бенелукс од крајот на 1994 година значеше постепено враќање во „семејството на европските народи“. До крајот на 1995 година беше потпишан договорот за слободен пазар, постигнат е договор за соработка меѓу парламентарците и повлекување на остатокот од советските трупи.
Во следните години беа спроведени проекти за усогласување на граничните процедури, создадена е царинска унија, беа преземени мерки за спречување на трговијата со дрога и трговија со луѓе, како и Виа Ханза (коридор што ги поврзува Либек во Германија и Санкт Петербург), Балтичката железница, а изградена е и Виа Балтика (патот Е-67 од Прага до Хелсинки).
Заблуда е дека овој процес се одвивал без несогласување. Во текот на 1993 година, имаше спор меѓу Летонија и Естонија во врска со риболовните области, кој беше решен со посредство на Шведска. Прашањата за поморската граница меѓу Литванија и Латвија, како и прашањата поврзани со воздушниот простор меѓу овие две земји, не беа решени. Сепак, најголем конфликт имаше меѓу Естонија и Летонија во однос на двете гранични точки – Валка и Валга. За ова прашање се расправаше пред парламентот на Балтичкото собрание, кој вршеше притисок врз владите на страните во спорот да го решат прашањето билатерално.
Најважните договори
Договорот за слободна трговија меѓу овие три земји беше потпишан на 13 септември 1993 година. Со овој договор, кој се заснова на Протоколот за режим на слободна трговија, кој беше потпишан на 26 март 1992 година во Талин, се согласија да се воздржат од нови царини, да се укинат увозните и извозните ограничувања, да се регулира прашањето за монополскиот статус, да се воведат анти -мерки за дампинг. Преку овој договор, исто така, беше договорено стоката што се увезува од другите земји потписнички да нема инфериорен третман во однос на домашната стока. Овој договор се однесуваше и на прашањето на интелектуалната сопственост, користејќи го истиот принцип на еднаквост. Меѓутоа, државите потписнички можат да преземат мерки спротивни на одредбите на овој договор, доколку тоа е со цел заштита на безбедноста и националната безбедност, но само до минималниот степен неопходен за постигнување на овие цели. Важна одредба од овој договор предвидува непречена можност за формирање други царински унии и зони за слободни трговски зони, доколку тие не го загрозуваат овој договор. Овој договор предвидува формирање на Мешовит комитет, кој би бил задолжен за спроведување на самиот Договор за слободна трговија. Таа е составена од претставници на сите три држави потписнички, а одлуките се носат со меѓусебен консензус. Комитетот се состанува еднаш годишно, и вонредно по потреба. Постои можност за формирање работни групи.
Спогодбата за балтичкиот парламент и соработка меѓу владите на Естонија, Латвија и Литванија беше потпишана со цел воспоставување соработка на полето на меѓународните и безбедносните политики, одбраната, законодавството, социјалните и економските прашања, енергијата, комуникацијата, животната средина, културата и други области од билатерално или мултилатерално значење. Самото Балтичко собрание се грижи за спроведување на овој договор кој се однесува на парламентите на државите потписнички.
Балтичкиот министерски совет е задолжен за спроведување на делот од договорот поврзан со соработката меѓу владите. Секоја година, Балтичкото собрание и Балтичкиот совет на министри се договараат за приоритетните полиња на дејствување. Размената на информации меѓу Балтичкото собрание и Балтичкиот совет на министри се врши преку нивните соодветни синдикати. Овој договор предвидува соработка на Балтичкиот совет на министри и Балтичкото собрание со Нордискиот совет и Советот на земјите од Балтичкото Море, како и други државни органи, со цел европска интеграција.
Органи и функционирање на Балтичкото собрание
Парламентот на Балтичкото собрание го сочинуваат пратеници од сите три земји. Нивниот број е од 12 до 16, во зависност од државата, а во согласност со принципот на пропорционална застапеност. Делегацијата на секоја земја има претседавач и негов заменик. Пратениците имаат право да предлагаат теми за расправа, кои ги разгледуваат членовите на комисијата и експертите. Парламентот на Балтичкото собрание може да се обрати до парламентите и владите на други земји и меѓународните организации. Ова тело дава препораки, донесува одлуки, поднесува жалби, издава соопштенија и меморандуми. Парламентот се состанува редовно – еднаш годишно или вонредно – по потреба. Работата на парламентот ја организира претседателството, тело составено од 6 члена – претседавачи и нивни заменици од сите три делегации.
Комисиите на Балтичкото собрание разгледуваат прашања кои спаѓаат во сферата на интерес на земјите-членки. Оттаму заеднички се испраќаат препораки до владите. Членовите на собранието можат да формираат и интересни групи, кои мора да бидат составени од најмалку еден претставник од секоја делегација. Интересните групи се занимаваат со прашања блиски до основните принципи, кои понатаму ги презентираат пред претседателството. Ова тело мора да постапува согласно прописите и активностите донесени на собраниските седници. Секретаријатот ја координира работата на Балтичкото собрание и неговите тела. Се состои од генерален секретар, вработени и секретари на секоја национална делегација. Во моментов активни комисии се Буџет и ревизија, Комуникации и ИТ, Економски и социјални прашања, образование, наука и култура, заштита на животната средина и енергетика, право, безбедност и надворешни работи.
Од 1993 година, Балтичкото собрание доделува награди за достигнувања во областа на литературата, уметноста и науката еднаш годишно. Медалот на Балтичкото собрание се доделува на поединци кои заслужуваат соработка и единство на балтичките земји, како и за исклучителни заслуги и придонес во спроведувањето на заеднички проекти. Наградата за иновации на Балтичкото собрание се доделува на најиновативната компанија од Литванија, Латвија или Естонија; а иновациите мора да бидат од заедничко значење за балтичките земји во областа на современите технологии.
Лекции за земјите од Западен Балкан
Напредокот кој многу брзо го постигнаа балтичките земји е еден од показателите за тоа како соработката меѓу земјите во областа на економијата ги поставува темелите за попросперитетна иднина. Балтичкото собрание може да послужи како одличен пример за државите од нашиот регион како да воспостават квалитетна регионална соработка, така што дури и нерешените територијални прашања не го спречуваат постигнувањето на повисоки цели, згора на тоа, токму таквите цели помагаат за решавање на споровите.
„Слободата ја заменува вековната омраза меѓу народите со единство и мир. Слободата е победникот!“ – Џон Ф. Кенеди, во говорот за Берлинскиот ѕид во 1963 година.
Иако досега регионалната економска иницијатива Отворен Балкан го нема телото што го има Балтичкото собрание, забележлива е сличноста во декларираните вредности. Договорите потпишани меѓу членките на Отворен Балкан и областите опфатени со тие договори се однесуваат на слободите на пазарот на труд, соработка за заштита од катастрофи и договор за движење на стоки, додека целосна слобода на движење на граѓаните и стоките треба да влезе во сила за нешто повеќе од три месеци, што секако се почетни чекори кон воспоставување соработка што може да се потпре на досегашниот успешен пример на Балтичкото собрание.
Вахид Мемед
